Latem 1980 r. przez Polskę przetoczyła się fala strajków. Towarzyszyło temu wykup w sklepach artykułów spożywczych i słuchanie intensywnie zagłuszanego radia „Wolna Europa”. W drugiej połowie sierpnia w górowskich zakładach odbyły się otwarte zebrania Podstawowych Organizacji Partyjnych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; otwarte, czyli każdy pracownik mógł w nich uczestniczyć. Na nich odczytano list sekretariatu Komitetu Centralnego PZPR oraz można było zgłosić postulaty i dyskutować. Te zebrania miały skanalizować ewentualne niepokoje. Uczestnicy tych zebrań nie byli zbyt aktywni, niewiele mówili i mało zgłoszono postulatów. Jednak zebrania chyba nie spełniły swojego zadania.

Po wybuchu strajków we Wrocławiu (26 sierpnia) władze partyjne Góry oceniały, iż wzrosło zagrożenie „przestojami” (wówczas tak oficjalnie nazywano strajki). Starano się temu przeciwdziałać urządzając ogólnozakładowe zebrania, np. w cukrowni (28 sierpnia) żądano likwidacji przydziałów mięsa dla milicjantów.

28 sierpnia wybuchł pierwszy strajk na terenie Góry. O godz. 4.00 placówka Państwowej Komunikacji Samochodowej w Górze (osobowa i towarowa) nie podjęła pracy. Przeciwdziałania aktywu PZPR’owskiego, który wiedział o zamierzeniach komitetu strajkowego, nie przyniosły rezultatu. Na czele komitetu strajkowego stanął II sekretarz POP, choć na wcześniejszych zebraniach nie mówił o żadnych problemach. Pracę wznowiono tego samego dnia o godz. 10.00 po rozmowach z dyrekcją PKS’u w Lesznie.

29 sierpnia w godz. 8.00-12.00 przerwali pracę pracownicy Zakładu Opieki Zdrowotnej, solidaryzując się z robotnikami Wybrzeża. Na zebraniu wysunęli m.in. żądanie podwyższenia płac o 2000 zł, kolektywnego podziału nagród, przeanalizowania przeszeregowań, uzdrowienia stosunków międzyludzkich oraz wydanie karty praw pracownika służby zdrowia. W negocjacjach oprócz dyrekcji uczestniczył lekarz wojewódzki.

30 sierpnia komitet strajkowy ogłosił strajk w cukrowni. Wysunięto 15 postulatów. Po rozmowach z dyrekcja we Wschowie strajk zakończono o godz. 14.00. W tym dniu odbyły się zebrania w Spółdzielni Inwalidów „Jedność”, RKSP i żłobku, na których przyjęto 33 postulaty. Próbowano zastrajkować w „Merze-Elwro” – II zmiana przedstawiła 8 postulatów i chciała przerwać pracę. Reakcja dyrekcji i aktywu PZPR zapobiegła temu.

8 września przeprowadzono jednodniowy strajk w ZIB-OBM w Górze. Załoga obradowała nad sprawami ważnymi dla zakładu, ale też mniej istotnymi, np. jak wyrabia się tartą bułkę i z czego. Ok. godz. 19.00 osiągnięto porozumienie.

Do najpoważniejszego strajku doszło 11 września. Rozmowy zakładu „Mera-Elwro” z zakładem macierzystym we Wrocławiu, w dniach 1-10 września, doprowadziły do ogłoszenia 11 września (od godz. 6.00) strajku 340-osobowej załogi. Pracownicy nie zgodzili się pracować i jednocześnie negocjować. Na życzenie załogi w rozmowach uczestniczył dyrektor naczelny „Mery-Elwro” we Wrocławiu, naczelnik, I sekretarz Komitetu Miejsko-Gminnego PZPR, dyrekcja zakładu i przedstawiciele NSZZ „Solidarność” z Wrocławia. Negocjacje trwały bez przerwy do godz. 21.00. Główny postulat – podwyżki płac od 400 do 500 zł – nie został przyjęty, gdyż był sprzeczny z porozumieniami gdańskimi. Inne postulaty: sprawa budownictwa mieszkaniowego (spółdzielczego i zakładowego), zwiększenie zaopatrzenia w mięso i wyroby mięsne (wędliny), jakość tych wyrobów, poprawa dystrybucji towarów, budowa żłobka i przedszkola w mieście, stosunek dyrekcji we Wrocławiu do zakładu w Górze (m.in. sprawa parku maszynowego i oprzyrządowania), modernizacja portierni, itp. W trakcie strajku odbyły się pierwsze rozmowy na temat utworzenia „Solidarności”.

Od września zaczęły powstawać w Górze komisje zakładowe „Solidarności”. 14 września 1980 r. powstała komisja zakładowa w mleczarni, która zarejestrowała się we Wrocławiu. Na jej czele stanął Zenon Jachimowicz. Wg niego była to pierwsza komisja zarejestrowana z terenu ziemi górowskiej. [1]

Dokładniejsze dane – ze względu na zachowane archiwalia – mamy o powstawaniu „Solidarności” nauczycieli i pracowników oświaty.

Komitet założycielski powstał 23 września 1980 r. na zebraniu pracowników Zespołu Szkół Zawodowych. Do związku wstąpiło 21 osób na ogólną liczbę 52 zatrudnionych. Komitet założycielski zarejestrował się 23 października 1980 r. w Międzyzakładowym Komitetem Założycielskim we Wrocławiu pod numerem 1 392. Potem nawiązano kontakt z Komisją Koordynacyjną Nauczycieli i Pracowników Oświaty we Wrocławiu. [2]

„Solidarność” powstawała w poszczególnych placówkach oświatowych: Zespól Szkół Ogólnokształcących (Liceum Ogólnokształcące + Szkoła Podstawowa nr 2) – 3 listopada, Szkoła Podstawowa nr 3 – 18 listopada, Szkoła Podstawowa nr 1 – 19 listopada, Szkoła Podstawowa w Wierzowicach Wielkich – 20 listopada, przedszkole nr 1 – 26 listopada, Szkoła Podstawowa Czerninie – 1 grudnia, Szkoła Podstawowa w Witoszycach – 1 grudnia, Szkoła Podstawowa w Glince – 3 grudnia, przedszkole nr 2 – 3 grudnia. W tych placówkach funkcjonowały koła „S”, wspólnie tworząc Komisję Międzyszkolną.

Na czele kół stali: ZSZ – przewodniczący Edward Florczak, zastępca Antoni Siomiak; ZSO – Władysław Flig, Maria Czaplińska; przedszkole nr 1 – Krystyna Łoś, SP w Witoszycach – Kazimiera Stefanicka, SP nr 1 – Renata Dłuska, SP w Glince – Tadeusz Dąbrowski; SP w Czerninie – Kazimiera Kospiczewicz. 9 grudnia 1980 r. odbyły się wybory Komisji Międzyszkolnej.[3] Przewodniczącym został Tadeusz Tutkalik, jego zastępcą wybrano Władysława Fliga. Prezydium tworzyli: Antoni Siomiak, Marian Mielcarek, Wiktor Gil, Benedykt Stryganek, Aleksander Król, Edward Florczak, Józef Stadnik, Janina Zajączkowska, Urszula Ratajczak i Tomasz Kasper. W skład komisji rewizyjnej weszli: Zofia Florko, Jacek Figiel, Alfreda Szymańska i Franciszek Górzański.

Po powstaniu Komisji Międzyszkolnej w przedszkolu nr 2 odbyły się wybory władz koła. Na stanowisko przewodniczącego wybrano Annę Tomczak. Również podobne wybory przeprowadzono w Zbiorczej Szkole Gminnej w Wąsoszu. Wybrano Jerzego Krogulca na przewodniczącego, a na jego zastępcę Stefana Maksymiaka. Wówczas w skład Zbiorczej Szkoły Gminnej w Wąsoszu wchodziły cztery szkoły ośmioklasowe, dwa punkty filialne, Państwowy Zakład Wychowawczy (obecnie to Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy), przedszkole w Wąsoszu i cztery oddziały przedszkolne. [4]

Jesienią 1980 r. powstawały koła lub komisje „S” w górowskich zakładach, z braku zachowanych archiwaliów nie można podać choćby przybliżonych dat.  Na początku stycznia 1981 r. „S” funkcjonowała w następujących zakładach: NBP Góra – 40 członków, przewodnicząca G. Popławska; PKS – 105, Guścin; „Mera-Elwro” -, Skarłubowicz; ZPO „Moda”(koło) – 106, Cyran; Komisja Międzyszkolna – 252, T. Tutkalik; Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Oddział Góra – 102, Szymański, zastępca Mackiewicz; Państwowy Ośrodek Maszynowy – 158, M. Zaremba; Przedsiębiorstwo Usług Technicznych – 135, Rusiniak; CBM Kłoda Mała – 120, H. Czuchajewski; cukrownia – 216, Gronowski; Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny (koło) – 35, Miszkiewicz; Gminna Spółdzielnia Góra – 110, Jadach; Spółdzielnia Mieszkaniowa (koło) – 12, Kozakiewicz; Okręgowa Spóldzielnia Mleczarska -139, Z. Jachimowicz; Zakład Opieki Zdrowotnej   – 254, St. Hoffmann; Rejon Dróg Publicznych – 230, Żywicki;  Terenowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (koło) – 38, Szkopek; Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej oddział wodno- kanalizacyjny i robót inżynieryjnych Zakład Wodociągów i Kanalizacji  w Górze (komitet założycielski) – 26, Dąbrowski; Centrala Nasienna (koło) – 19, M. Janusz; Spółdzielnia Transportu Wiejskiego – 123, Lorek; Zakład Rolny Naratów – 400, R. Górski; Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego Niechlów – 214, Z. Zielony; Terenowy Oddział Weterynarii Góra (koło) – 36, M. Klorek, zastępca Wł. Gajda; Nadleśnictwo Góra Śl.- 94, W. Nowakowski, zastępca R. Olszewski; Spółdzielnia Inwalidów  „Jedność” – zastępca Cz. Ochał; cegielnia Giżyn – 33, M. Wysokiński; Poznańskie Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej „Las” – 55, Cz. Tomaszewicz.

Pod koniec stycznia 1981 r. odnotowano kolejne zakłady, w których istniała „S”:  Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Zakład Energetyki Cieplnej Góra(koło) – 19, M. Posiła; geodezja (koło) – 17; Biblioteka Publiczna (koło) – D. Rogowicz; ponownie S.I. „Jedność”- 130, Bachar; WSUP – Huzar; Eltor Góra (koło) – 9, T. Staniewski; Zakład Rolny  Kietlów – 354; Spółdzielnia Kółek Rolniczych Góra– Turłowicz; Ochrona Roślin – 20; Zakład Rolny Wąsosz ZMiF  – Sz. Kutzman; Zb. Rogalski; Spółdzielnia Kółek Rolniczych Wąsosz; Okręgowy Zakład Transportu i Maszyn Drogowych – Rogoźno (funkcjonujący na terenie RDP w Górze) – Komorowski.

Lista ta nie jest kompletna, np. brakuje na niej młyna, i być może innych zakładów lub instytucji.

Szybko zaistniała potrzeba integracji poszczególnych komisji zakładowych. Wg relacji Z. Jachimowicza nastąpiło to w połowie października lub na początku listopada 1980 r. Wówczas spotkali się Tadeusz Tutkalik i Antoni Siomiak – nauczyciele, Zdzisław Dąbrowski z PKS-u, Jacek Węglewski z POM’u, Wiesław Skarłubowicz z „Mery-Elwro”, Zeon Jachimowicz i Jerzy Wnuk z mleczarni, Józef Jachimowicz z STW i ktoś z cukrowni w budynku liceum ogólnokształcącego i powołali do życia Tymczasową Międzyzakładową Komisję Koordynacyjną NSZZ „Solidarność” Ziemi Górowskiej. [5] Na jej czele stanął Zenon Jachimowicz. Po kilku dniach do nich dołączył Stanisław Hoffmann, przewodniczący „Solidarności” w górowskim ZOZ-ie.

Postawiła ona sobie za cel: pomoc w organizowaniu związku w zakładach pracy, poprawę zaopatrzenia w dawnym powiecie górowskim, poprawę pracy służby zdrowia, pomoc najbardziej potrzebującym i uzyskanie siedziby dla MKK.

W protokole z posiedzenia Komisji Międzyszkolnej NSZZ „Solidarność” znajduje się wzmianka, że na 19 grudnia 1980 r. na godz. 18.00 zapowiedziano utworzenie Komitetu Miejsko-Gminnego Solidarność.[6] Być może najpierw MKK było luźną grupą działaczy „S”, a dopiero później utworzono formalną strukturę.

W latach 1980-1981 komisje zakładowe „Solidarności” i struktura ponadzakładowa, jaką była Międzyzakładowa Komisja Koordynacyjna „Solidarności” Ziemi Górowskiej, należały do regionu Dolny Śląsk. Jedyny wyjątek stanowiła organizacja działająca w Zakładzie Rolnym w Naratowie, która zarejestrowała się w Lesznie. Jednak sytuacja nie była tak jednoznaczna. W zakładach funkcjonowały komisje lub koła „Solidarności”. Koła powstawały w wypadku przedsiębiorstwa wielozakładowego, w przedsiębiorstwie istniała komisja reprezentująca wszystkich związkowców, a w poszczególnych zakładach mogły  funkcjonować koła. O przynależności regionalnej decydowała komisja. W przypadku kół w górowskich zakładach było to tak, że komisja należała do regionu leszczyńskiego, ale działacze koła działali w ramach MKK „S”, będącą częścią regionu dolnośląskiego, np. geodezja.

W oświacie sytuacja była jeszcze bardziej skomplikowana. Tadeusz Tutakalik był jednocześnie członkiem komisji zakładowej pracowników oświaty i wychowania w Lesznie i zarazem Komisja Międzyszkolna, której był przewodniczącym, wchodziła w skład Regionalnej Sekcji Oświaty. i Wychowania. Regionu „S” Dolny Śląsk. Malo tego, T. Tutkalik był zwolennikiem bardzo rozsądnego rozwiązania organizacyjnego. Uważał, że północ województwa leszczyńskiego winno wejść w skład regionu wielkopolskiego w Poznaniu a południe – do regionu dolnośląskiego we Wrocławiu, a w samym Lesznie nie powinien powstać region. Do pewnego stopnia to rozwiązanie się ziściło, komisje z byłych powiatów kościańskiego i gostyńskiego zarejestrowały się w Poznaniu, z byłego powiatu górowskiego – we Wrocławiu. Inaczej niż sądził T. Tutkalik i wielu innych działacze leszczyńscy postawili na swoim i utworzyli region leszczyński „Solidarności”.

[1] „Droga do wolności” („Życie Powiatu” 2005 nr 1 s. 10, il.)

[2] „Opis kandydatury kol. Tadeusza Tutkalika do zarządu regionalnego: Dolnego Śląska”, dokument w zbiorach autora.

[3] Datę 9 grudnia 1980 r. podaje protokół z zebrania oraz protokół komisji mandatowej z zebrania wyborczego, ale odpis z protokołu wymienia datę 3 grudnia 1980 r.

[4] APL: KM-G PZPR Wąsosz 16 s. 112-115

[5] W wywiadzie „Droga do wolności” („Życie Powiatu” 2005 nr 1 s. 10, il.) trochę inaczej przedstawia to wydarzenie: „Krótko po tych spontanicznych zrywach [tak nazwał powstawanie komisji zakładowych – M.Ż.] udało nam się zwołać pierwsze zebranie przewodniczących komisji zakładowych, które odbyło się w POM-ie. Ja reprezentowałem związkowców z mleczarni. Byli też między innymi Jacek Węglewski, Wiesław Skarłubowicz i Michał Zaręba [Zaremba]. Tam wybrano mnie na pierwszego szefa „Solidarności” ziemi górowskiej.” (M.Ż.)

[6] Wg autora zapisów w „Kronice …” Komitet Koordynacyjny Ziemi Górowskiej »Solidarność« powstał na początku lutego 1981 r.